Libos atmosferaga kirish kaliti: Toshkent va jahon teatrlarida dress kod qanday ahamiyatga ega
Alisher Navoiy nomidagi Katta teatrda kiyinish qoidalariga e’tibor qaratilayotgan yangi qoidalar qizg‘in bahs-munozaralarga sabab bo‘ldi. "Afisha" muharriri masalani tahlil qiladi, shuningdek, dunyoning boshqa teatrlaridagi talablar haqida ma’lumot beradi.
Teatrga borish har doim bayramga oʻxshaydi. Chiroyli zal, orkestr musiqasi, xira yorugʻlik va oʻsha moʻjiza sodir boʻlishini kutish hissi. Bularning barchasi haqiqatan ham haqiqiy boʻlishini ta’minlash uchun teatrlar tomoshabinlarga dress kod toʻgʻrisida tobora koʻproq eslatmoqda.
Toshkentdagi Alisher Navoiy nomidagi Davlat akademik katta teatri ham tomoshabinlarga o‘zining oddiy qoidalarini eslatishga qaror qildi. Qattiq cheklovlar boʻlmasa-da, bir nechta nyuanslar bor: jinsi shim, shorti, futbolka, sport kiyimi va poyabzalida zalga kiritilmaydi. Mehmonlardan oʻz kiyimlarini olib kelishlari va kiyim xonasida almashtirishlari soʻraladi. Katta sumkalar , ust kiyim va bosh kiyimlar ham tashqarida qoldiriladi. Biroz qat’iy tuyulishi mumkin, lekin aslida bu teatrning alohida joy ekanligini eslatib turadi. Bu yerga goʻzal koʻrinishda kelish va oqshomni chinakam bayramdek his qilishni imkoni mavjud.
Bu yerda teatrga borishni muhim voqea sifatida qabul qilishni tavsiya etishadi. Bu siz kutgan libosni tanlash va oʻzingizga bayramona muhitni his qilish imkoniyatini beradi. Ba’zilar uchun bu koʻylak, boshqalar uchun kostyum yoki oddiygina kayfiyatni koʻtaradigan toza kiyim. Teatrdagilar aynan shunday detallar kechani unutilmas qilishiga ishonchlari komil. Axir, nafaqat sahnada nima sodir bo‘layotgani, balki tomoshabinning tomosha zalida o‘zini qanday his qilishi ham muhim.
Bunday muhokamalar boshqa mamlakatlarda ham davom etmoqda. Milandagi La Scala tteatrida eng qat’iy qoidalar amal qiladi. Bu yil teatr oʻz talablarini yangiladi va zalga shortik, yengsiz futbolka va shippakda tashrif buyurishni taqiqladi. Foyeda nomunosib kiyimlarning ustiga chiziq tortilgan suratlar bilan ko‘rgazmali ogohlantirishlar o‘rnatilgan. Agar tomoshabin notoʻgʻri kiyingan holda kelgan boʻlsa, ular shunchaki ichkariga kiritilmaydi va chipta puli qaytarilmaydi. Italiyada buni teatrning noyob madaniy voqea sifatidagi maqomini saqlab qolish va an’analarga hurmat ko‘rsatish istagi bilan izohlashmoqda.
Vena davlat operasida ham dress-kod qat’iy, ayniqsa premeralar va gala-oqshomlarda. Erkaklar kostyumda, ayollar oqshom ko‘ylakda kelishadi. Bu katta marosimning bir qismi sifatida koʻriladi. Sport yoki plyaj kiyimidagi tomoshabinlarni kirish joyidayoq muloyimlik bilan, ammo qat’iy ravishda yuz oʻgirishlari mumkin.
Parijdagi Opéra Garnier’da munosabat yumshoqroq. Rasmiy taqiq yoʻq, ammo kiyim umumiy muhitga mutlaqo mos kelmasa, xodimlar ogohlantirishlari mumkin. Odatda tomoshabinlarning o‘zlari zamonaviy va bayramona kayfiyatni saqlab turishadi, shu sababli nazoratga deyarli ehtiyoj bo‘lmaydi.
Londonning Qirollik opera teatri, Covent Garden demokratiyaga urgʻu beradi. Jinsi shimlar ham, kundalik liboslar ham qabul qilinadi. Biroq premyera namoyishlari uchun koʻpchilik smoking, kostyum va bashang liboslarni afzal koʻradi. Rasmiy cheklovlar boʻlmasa-da, tomoshabinlar chiroyli ko‘rinishga intilishadi.
Moskvada “Большом театр"da ham rasmiy cheklovlar yoʻq. Koʻrsatmalar shunchaki tomoshabinlarga teatr kiyinish odat tusiga kirgan joy ekanligini eslatib turadi. Premyeralarda koʻpchilik mehmonlar klassik oqshom liboslarni kiyishadi. Ish kunlarida koʻproq kundalik kiyimlarga ruxsat beriladi, ammo sport kostyumlari va futbolkalar hali ham kam uchraydi.
Nyu-Yorkda hamma narsa boshqacha. Brodveyda tomoshabinlar koʻpincha qulay kundalik kiyimlarda kelishadi: jinsi shimlar, futbolkalar yoki yozgi koʻylaklar. Asosiysi, tartibli koʻrinish. Ammo premyeralarda tomoshabinlar koʻpincha bashangroq uslubni tanlaydilar, smart casual uslubidan kokteyl liboslarigacha. Metropolitan Opera’da atmosfera yanada bayramonaroq uslubda. Kostyumlar, kokteyl liboslari va kechki liboslar ragʻbatlantiriladi. Va qat’iy cheklovlar boʻlmasa-da, tomoshabinning oʻzi yuqori standartni saqlab qoladi.
Avstraliyadagi Sydney Opera House smart casual tamoyilga amal qiladi. Erkaklar koʻylak va jinsi shim, ayollar esa yozgi koʻylaklar kiyishlari mumkin. Kunduzgi spektakllar uchun shortilar kiyish mumkin, lekin kechki chiqishlar odatda rasmiyroq koʻrinishda boʻladi. Rasmiy cheklovlar yoʻq, ammo bayramga mos ravishda kiyinishning yengil an’anasi mavjud.
Yondashuv hamma joyda turlicha, lekin mohiyati bir: teatrga ham, o‘ziga ham hurmat. Ba’zi joylarda qoidalar qat’iy va murosasiz, boshqalarida yumshoq va ishonchga asoslangan. Toshkentda ular oltin oʻrtalikni tanladilar. Bu yerda qat’iy nazorat va jazo yo‘q, lekin teatr — bu tayyorgarlik ko‘rish kerak bo‘lgan bayram ekanligini eslatib turadi.
Zalni chiroyli liboslar va kostyumlar kiygan odamlar bilan toʻldirilsa, atmosfera oʻzgacha boʻladi. Bu shunchaki kecha emas, balki har bir tomoshabin o‘zini ulkan jonli asarning bir qismi deb his qiladigan butun bir voqeadir. Teatr yorqin tafsilotlar dengiziga aylanadi, bunda har bir libos umumiy manzaraga chizgi bo‘lsa, tomoshabinlar esa spektaklning davomidir.
Toshkentning o‘ziga xos jihati ham shundaki, bu yerda teatr hamon oilalar birgalikda boradigan, yoshlar o‘zlarining ilk bashang liboslarini tanlaydigan, katta avlod vakillari esa “bayramdek” teatrga borishni mehr bilan eslaydigan maskan bo‘lib qolmoqda. Va bugungi kunda bu an’ana nafaqat davom etmoqda, balki yangi tomoshabinlar qalbiga tobora chuqurroq kirib bormoqda.