"Kalmar oʻyini" soʻnggi mavsumini tomosha qilishdan oldin nimalarni bilish kerak?

2021-yil sentabrida “Kalmar o‘yini” chiqqanida, hech kim bu koreys seriali tomoshalar soni bo‘yicha “Bridjertonlar” va “Juda g‘alati ishlar"ni ortda qoldiradi deb o‘ylamagan edi. Pandemiya, ishsizlik va ortib borayotgan tengsizlik fonida bu serial o‘zini begona o‘yinning shunchaki bir parchasidek his qilayotganlar uchun chinakam katarzisga aylandi. Boshqacha aytganda, loyiha nafaqat koreys, balki butun dunyo tomoshabinlarining og‘riqli nuqtasiga bevosita tegdi.

Mana, 27-iyun kuni bu voqeaning yakuni chiqdi. Keling, barchasining qanday boshlangani, qay tarzda yaratilgani va nima uchun “Kalmar o‘yini” shunchaki mashhur asar emas, balki og‘riqli dolzarb mavzu ekanligini esga olaylik.

Serial ortida kim turibdi?

Hvan Don Hyok ijodini ijtimoiy dramalar rejissyori sifatida boshlagan — uning “Og‘ir sinov” nomli filmi internatlardagi bolalarga nisbatan zo‘ravonlikni fosh qilgan va Janubiy Koreyada haqiqiy qonunchilik o‘zgarishlariga sabab bo‘lgan.

U “Kalmar o‘yini” g‘oyasini 2009-yildan beri, onasi va buvisi bilan yashab, pul tanqisligini boshdan kechirayotgan paytlaridan boshlab o‘ylab yurardi. Hvan “Kalmar o‘yini"ni bolaligida o‘ynashni yaxshi ko‘rgan, jismoniy jihatdan eng shafqatsiz bolalar o‘yini deb hisoblardi. U intervyularining birida buni “bugungi raqobatga asoslangan jamiyatni aks ettiruvchi eng ramziy o‘yin” deb ta’rifladi. Don Hyok 10 yil davomida g‘oyasini sota olmaydi: uni haddan tashqari jirkanch va voqelikdan yiroq deb hisoblaydilar. Netflix Osiyo bozoriga faol investitsiya kiritishni boshlagani va tavakkalga tayyor bo‘lgani sababli hamma narsa o‘zgardi.

Hvang intervyuda shunday deb tan oldi: “Men o‘sha o‘yinchilardan biri edim. O‘zim ham qarzga botib ketgan, nimaga ishonishimni bilmaydigan ahvolda edim.” Natijada bu shunchaki hikoyaning yakuni emas, balki shaxsiy va badiiy ziddiyatning yechimi bo‘ldi. Hvan ruhan va jismonan charchagani bois ikkinchi mavsumni suratga olishni rejalashtirmagan edi. Biroq Netflix platforma tarixidagi eng ko‘p tomosha qilingan serialni qo‘ldan chiqarmoqchi emasdi. Striming xizmati rejissorni faol ravishda ko‘ndirishga va rad etishi qiyin bo‘lgan shartlarni taklif qilishga kirishdi. “Hammasi tugadi!” deb hayqirishdan oldin, keling, bu holatga qanday kelib qolganmizni eslaylik.

Dastlabki ikki mavsumda nima boʻldi?

1-mavsum

Bosh qahramon Son Gi-Xun, odatiy omadsiz va qimorboz. U xavfli odamlardan qarzdor, onasi kasal, sobiq rafiqasi esa Amerikaga koʻchib, qizini oʻzi bilan olib ketmoqchi. Gi-Xun va boshqa 455 oʻyinchi katta pul mukofoti bilan sirli oʻyinga kirishadi. Bu o‘yinda yutqazgan odam o‘ladi. O‘yinlar koreys bolalar o‘yinlariga asoslangan, biroq har biri nafaqat jismoniy, balki axloqiy sinovdan ham iborat.

Bunga parallel tarzda yosh politsiyachi Hvan Chun Honing hikoyasi ochib beriladi — u yo‘qolib qolgan akasi In Honi topish uchun o‘yinda xodim sifatida yashirincha ishtirok etadi. Chun Ho oxir-oqibat akasini topadi, biroq aniqlanishicha, In Ho o‘zi o‘yinning boshqaruvchisi bo‘lib chiqadi. In Ho ukasiga o‘q uzadi va Chun Ho jarlikdan dengizga qulaydi, biroq tirik qoladi.

Gi Xun 45,6 milliard von yutib oladi. Shuningdek, u o‘yin yaratuvchisi o‘zi do‘st deb bilgan va o‘lim o‘yinlarini birga o‘ynagan keksa 001-raqamli o‘yinchi O Il Nam ekanligini bilib qoladi. Il Nam tushuntirishicha, kambag‘allar ham, boylar ham bir xil zerikarli hayot kechiradi va u o‘yinlar orqali yo‘qotilgan hayot zavqini qaytarmoqchi bo‘lgan. Qariya o‘z to‘shagida jon taslim qiladi.

Gi Xun AQShga qizining oldiga uchishga tayyorlanayotganda, metro bekatida bir erkak o‘zini ham bir paytlar taklif qilgan yollovchi bilan o‘ynayotganini ko‘rib qoladi. Gi Xun o‘sha erkakning tashrif qog‘ozini tortib olib, unda ko‘rsatilgan raqamga qo‘ng‘iroq qiladi. Boshlovchi unga ahmoqlik qilmasdan qizining oldiga uchishni maslahat beradi, ammo Gi Xun fikridan qaytib, boshlovchiga qarshi kurashishga qaror qiladi va aeroportni tark etadi.

2-mavsum

Gi Xun oddiy hayotga qaytolmaydi — u o‘z yutgan pullarini yollovchini topishga sarflay boshlaydi, maqsadi esa yana o‘yinga kirib, uni ichidan vayron qilishdir. U detektiv Chun Ho bilan birlashadi, ular esa bu dahshatli o‘yin ortida turgan odamlarni fosh qilishga bel bog‘laydi. Ular sirli ziyofatga olib boruvchi bir izni topadilar. Aynan shu yerda Gi Xun o‘z ixtiyori bilan yana o‘yinga qaytadi. Ayni paytda Chun Ho yollanma jangchilar jamoasi bilan o‘yinlar o‘tkaziladigan orolni topish bo‘yicha izlanishni boshlaydi.

Yangi O‘yinda yana 456 ishtirokchi qatnashadi. Har bir sinovdan so‘ng endi ovoz berish o‘tkaziladi: o‘yin davom ettiriladimi yoki mukofot jamg‘armasi bo‘linib, o‘yin to‘xtatiladimi — shu hal qilinadi. Gi Xun esa ishtirokchilarga tanlov bu faqat illyuziya, ya’ni yolg‘on erkinlik ekanini tushuntirishga urinadi. O‘yinlar yanada shafqatsiz va murakkab tus oladi. Bu safar esa o‘yinga 001-raqam ostida o‘yin boshqaruvchisi — In Ho ham kiradi.

Gi Xun yetakchiligidagi guruh qo‘zg‘olon uyushtiradi — ular qurollarni qo‘lga kiritib, tizimga qarshi hujumga o‘tishadi. Biroq O‘yinlar hanuzgacha to‘liq nazorat ostida bo‘lib, qo‘zg‘olon bostiriladi va ko‘plab ishtirokchilar halok bo‘ladi. Hal qiluvchi pallada esa ilgari ittifoqchi sifatida ko‘ringan 001-raqamli o‘yinchi — In Xo guruhni xoinlik qiladi.

Shu yerda ikkinchi mavsum tugaydi va Netflix allaqachon suratga olgan mavsumni ikki qismga boʻlgandek tuyuladi.

Madaniy kontekst

“Kalmar o‘yini” koreys jamiyatining og‘riqli qatlamlarini ochib tashladi: muvaffaqiyatning zaharli madaniyati, quyosh ostidagi o‘rin uchun tugamaydigan talabalar musobaqasi, ekspluatatsion tizimning sukut saqlab ma’qullanishi va hokazo. Serial efirga chiqqandan so‘ng Koreyada qarzlar, o‘z joniga qasd qilishlar, keksalar orasidagi kambag‘allik, hamda jamiyat nima uchun “zaiflar"ning yo‘q bo‘lib borishiga befarq qarayotgani haqida ommaviy munozaralar avj oldi.

Global miqyosda “Kalmar o‘yini” Osiyo kinosiga bo‘lgan qiziqish to‘lqinini turtki boʻlib, koreys tili va modasining ommalashuviga olib keldi, shuningdek… tiktokerlar va maktab o‘quvchilari bilan bog‘liq mojarodlarga olib keldi. Qisqacha aytganda, Yevropa va AQSH maktablarida o‘qituvchilar bolalarning “dalgona” (yupqa karameldan shakl kesib olish) o‘ynashni va bir-birini “kattalarday” jazolashni boshlashidan shikoyat qilishgan.

3-mavsum va serial olamining kengayishi

Uchinchi mavsum tizerida yangi sinovning tasodifiylik va muqarrarlik ramzi sifatida rangli sharchali avtomat ko‘rsatilgan. Kadrda ikkinchi mavsumda ko‘rinmagan VIP mehmonlar yana paydo bo‘ladi. Ayniqsa, Tizer finalidagi eng e’tiborni tortgan lahza esa chaqaloq yig‘isi eshitiladi. Agar taxminlar to‘g‘ri bo‘lsa, o‘yinda bolaning paydo boʻlishi shou-ning so‘nggi axloqiy chegaralarini buzib, garovlarni haqiqatan ham shafqatsiz qiladi.

Hozirgi paytda olamning kengayishi haqida ma’lum bo‘lgan yagona narsa shuki, Devid Fincher ingliz tilidagi moslashtirishni suratga oladi. Bu remeyk emas, balki ayni olamdagi yangi hikoya bo‘ladi. Buning ajablanarli joyi yo‘q, chunki birinchi mavsumning o‘zidayoq o‘yinlar faqat Koreyada o‘tkazilmayotgani deyarli ochiq-oydin aytilgan edi. Don Hyokning esa spin-offlar va ikkinchi darajali qahramonlarning o‘tmish voqealari bo‘yicha g‘oyalari ham mavjud.

Tanqid

Agar birinchi va ikkinchi mavsumni solishtirsak, ssenariy darajasidagi pasayish aniq seziladi: personajlar endi tirik odamlar emas, balki shunchaki arxetiplar sifatida tasvirlangan — ular ko‘proq g‘oyalarni ifodalaydi, lekin chuqur ichki dunyoga ega emas. Agar birinchi mavsumda kapitalizm tanqidi o‘yinlar orqali nozik va ramziy tarzda berilgan bo‘lsa, ikkinchi mavsumda qahramonlar buni bevosita, hatto baland ovozda aytib, boylar — yovuzlar, kambag‘allar — qurbonlar degan g‘oyani ochiqchasiga takrorlashadi. Shu bois, mavzular murakkab emas, balki didaktik tus oladi. Umuman olganda, syujet ham haddan tashqari chalkash boʻlib ketgan ko‘rinadi.

Shunga qaramay, ikkinchi mavsum hanuzgacha intrigaga boy va tomoshabinni zo‘r bosimda ushlab turadi. O‘yinlar avvalgidek vizual jihatdan yorqin bo‘lmasa-da, ularning mazmuni chuqurlashgan — endi gap shunchaki “o‘ldir yoki o‘lasan” emas, balki “omonda qolish uchun qanchalik chegaradan o‘ta olasan?” degan savol atrofida aylanadi. Gi Xun esa endi passiv tomoshabin emas — u faol qahramonga aylangan, liderlik qiladi, tashabbus ko‘rsatadi va o‘yin ichidagi qarorlarning markazida turadi.

Muxlislarning fikriga ko‘ra, Gi Xun nafaqat tizimni buzolmaydi, balki u yangi nazoratchi bo‘lib qolishi yoki ishtirokchilarni qutqarish uchun qora niqob taqishi mumkin. Fincherning loyihasini hisobga olsak, final qismida bizga “Kalmar o‘yini” butun dunyo bo‘ylab faoliyat yuritayotgan ko‘plab shunga o‘xshash tizimlardan biri ekanligi ko‘rsatilishi ehtimoli bor.

Nazariyalar to‘g‘ri chiqadimi yo‘qmi, ahamiyati yo‘q, biz bu voqeaning yakunlanishini sabrsizlik bilan kutmoqdamiz. Serialning barcha quvnoq tomonlari ortida hanuzgacha insoniy umidsizlik yashirinib turibdi. Hvanning aytishicha, uchinchi mavsum shouning yakuni emas, balki u dunyo bilan boshlagan suhbatining yakuni bo‘ladi.